Opublikowano: 15 sierpnia, 2025 o 3:38 pm
Uczucie zmęczenia to sygnał, którego doświadcza każdy – po intensywnym wysiłku fizycznym, długim dniu pracy czy nieprzespanej nocy. Jednak przewlekłe lub nadmierne zmęczenie, które nie ustępuje mimo odpoczynku, może być objawem rozwijającej się choroby.
Wbrew pozorom nie zawsze oznacza ono tylko przemęczenia czy stresu – może sygnalizować zaburzenia hormonalne, choroby serca, układu oddechowego, niedobory witamin i minerałów, a nawet problemy natury psychicznej.
W tym artykule przyjrzymy się, jakie choroby mogą objawiać się zmęczeniem, dlaczego nie warto go bagatelizować i kiedy należy skonsultować się z lekarzem, aby znaleźć prawdziwą przyczynę tego stanu.
Czym jest zmęczenie?
Zmęczenie to uczucie, które zna każdy z nas. Po długim dniu w pracy, intensywnym treningu czy nieprzespanej nocy, naturalne jest odczuwanie zmęczenia. Jednak, kiedy zmęczenie staje się przewlekłe lub nieproporcjonalne do wykonanej pracy, może to być sygnał, że organizm potrzebuje uwagi. Jak to zdiagnozować? Czy zmęczenie może być objawem różnych schorzeń? Kiedy warto zgłosić się do lekarza? Odpowiedzi na te pytania znajdują się poniżej.
Warto przeczytać: Produkty pomagające w zasypianiu – co jeść przed snem?
Zmęczenie to stan obniżonej wydolności fizycznej lub psychicznej, który może być spowodowany różnymi czynnikami, takimi jak intensywna praca, stres, brak snu, choroby czy niewłaściwa dieta. Może objawiać się uczuciem osłabienia, braku energii, trudnościami w koncentracji oraz ogólnym spadkiem motywacji. Zmęczenie może mieć charakter chwilowy (na przykład po intensywnym wysiłku) lub przewlekły.
Przewlekłe zmęczenie i zespół przewlekłego zmęczenia (CFS)
Przewlekłe zmęczenie, znane również jako zespół przewlekłego zmęczenia (CFS – z ang. chronic fatigue syndrome), to stan, w którym osoba odczuwa skrajne zmęczenie, które nie ustępuje po odpoczynku i trwa co najmniej sześć miesięcy. CFS może być spowodowane różnymi czynnikami, w tym infekcjami, problemami hormonalnymi czy czynnikami psychologicznymi. Zespół ten może być trudny do zdiagnozowania i leczenia, a jego przyczyny są wciąż badane. Zatem już samo w sobie, przewlekłe zmęczenie może być jednostką chorobową. Niemniej długotrwale obniżony poziom energii może być objawem różnych chorób.
Choroby autoimmunologiczne a zmęczenie
Na pewno jedną z częściej występujących grup chorób, którym towarzyszy stan spadku sił witalnych są szeroko rozumiane choroby autoimmunologiczne. Wiele chorób o podłożu autoimmunologicznym, takich jak toczeń, stwardnienie rozsiane czy reumatoidalne zapalenie stawów, może powodować chroniczne zmęczenie. W tych przypadkach organizm walczy z własnymi komórkami, co prowadzi do osłabienia i uczucia wyczerpania.
Dodatkowo osoby z chorobami autoimmunologicznymi często mają problemy ze snem, które mogą być spowodowane bólem, dyskomfortem czy lękiem. Niewystarczająca jakość snu prowadzi do uczucia zmęczenia w ciągu dnia. Nie bez znaczenia są także leki, które stosowane są w leczeniu tej grupy chorób. Niektóre z nich mogą wykazywać działanie uboczne, które obejmuje zmęczenie. Może to być szczególnie widoczne w przypadku leków immunosupresyjnych czy przeciwbólowych.
Problemy z tarczycą i ich skutki
Drugą grupę chorób stanowią te związane z tarczycą. Mowa tutaj szczególnie o niedoczynności tego narządu. Niedoczynność tarczycy jest stosunkowo powszechnym schorzeniem. Szacuje się, że w populacji ogólnej występuje u około 1-2% ludzi, a wśród kobiet w wieku powyżej 60 lat częstość ta może wzrosnąć do 10-20%. Częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Stosunek kobiet do mężczyzn w przypadku tego schorzenia wynosi około 5-10:1. Ryzyko rozwoju niedoczynności tarczycy wzrasta wraz z wiekiem. Osoby starsze są bardziej narażone na to schorzenie, co jest związane z naturalnym procesem starzenia się organizmu oraz zwiększoną częstością chorób autoimmunologicznych.
Najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy w krajach rozwiniętych jest choroba Hashimoto, czyli autoimmunologiczne zapalenie tarczycy. Wiąże się to z niedoborem jodu w diecie. Do innych czynników ryzyka niedoczynności tarczycy należą m.in. historia rodzinna chorób tarczycy czy inne choroby autoimmunologiczne (np. cukrzyca typu 1, toczeń). Poza zmęczeniem innymi objawami mogą być także przyrost masy ciała, suchość skóry i wypadanie włosów.
Dowiedz się, jak żelazo wpływa na pracę tarczycy.
Cukrzyca jako przyczyna zmęczenia
Długotrwale odczuwane zmęczenie może być także wynikiem cukrzycy. W Polsce szacuje się, że na cukrzycę choruje około 3 miliony osób. Jednak wiele osób może nie być świadomych swojej choroby, co sprawia, że rzeczywista liczba chorych może być wyższa. Cukrzyca jest poważnym problemem zdrowotnym, a jej występowanie wzrasta, co związane jest m.in. z niezdrowym stylem życia, otyłością oraz starzejącym się społeczeństwem. Regularne badania i świadomość dotycząca jej objawów są kluczowe dla wczesnego wykrywania i leczenia tej choroby.
Osoby cierpiące na cukrzycę mogą doświadczać zmęczenia z powodu niestabilnego poziomu cukru we krwi. W przypadku cukrzycy, organizm ma trudności z wykorzystaniem glukozy jako źródła energii. Wysoki poziom cukru we krwi może prowadzić do uczucia zmęczenia, ponieważ komórki nie otrzymują wystarczającej ilości energii. W cukrzycy typu 1 organizm nie produkuje insuliny, a w cukrzycy typu 2 insulina może być niewystarczająca lub organizm nie reaguje na nią prawidłowo. Insulina jest kluczowa dla transportu glukozy do komórek, co jest niezbędne do produkcji energii. Ponadto cukrzyca może prowadzić do zwiększonego wydalania moczu (często związane z wysokim poziomem cukru we krwi), co z kolei może powodować odwodnienie, które również może objawiać się zmęczeniem i osłabieniem.
Depresja i jej wpływ na energię
Innym problemem zdrowotnym, który bezsprzecznie wiąże się ze zmęczeniem jest depresja. Problemy psychiczne, takie jak depresja czy zaburzenia lękowe, mogą objawiać się nie tylko obniżonym nastrojem, ale także przewlekłym zmęczeniem. Osoby z tymi schorzeniami często doświadczają problemów ze snem, takich jak bezsenność lub przeciwnie – nadmierna senność. Niewłaściwy sen prowadzi do uczucia zmęczenia w ciągu dnia.
Warto przeczytać: Dieta FODMAP a przyswajanie składników mineralnych
Depresja wiąże się także z uczuciem przygnębienia, brakiem motywacji i energii do działania, co może prowadzić do ogólnego uczucia zmęczenia. Nie bez znaczenia pozostaje również fakt, że życie z depresją wiąże się z przewlekłym stresem i napięciem, co przekłada się na obniżony poziom energii i może prowadzić do wyczerpania.
Anemia a uczucie zmęczenia
Anemia to stan, w którym poziom hemoglobiny lub liczba czerwonych krwinek we krwi jest poniżej normy. Hemoglobina jest białkiem znajdującym się w czerwonych krwinkach, które odpowiada za transport tlenu z płuc do tkanek w całym organizmie. Kiedy poziom hemoglobiny jest niski, organizm nie otrzymuje wystarczającej ilości tlenu, co prowadzi do uczucia zmęczenia i osłabienia.
Stan ten charakteryzuje się także ogólnym osłabieniem organizmu. Zmniejszona wydolność mięśni sprawia, że wykonywanie codziennych czynności staje się bardziej męczące.
Infekcje wirusowe a długotrwałe zmęczenie
Mówiąc o długotrwałym zmęczeniu nie można pominąć infekcji wirusowych. Niektóre z nich, tak jak np. wirusowe zapalenie wątroby czy COVID-19, mogą prowadzić do długotrwałego zmęczenia, nawet po ustąpieniu innych objawów. Kiedy organizm jest zakażony wirusem, układ odpornościowy aktywuje się, aby zwalczyć infekcję. Proces ten wiąże się z produkcją cytokin, które są substancjami chemicznymi odpowiedzialnymi za regulację odpowiedzi immunologicznej. Wzrost poziomu cytokin, takich jak interleukiny, może prowadzić do uczucia zmęczenia związane jest to oczywiście ze zwiększonym zapotrzebowaniem energetycznym. Regeneracji nie sprzyja ponadto dyskomfort, ból ciała czy gorączka, które towarzyszą chorobie.
Kiedy zmęczenie powinno skłonić do wizyty u lekarza
Zrozumienie, że zmęczenie może być objawem różnych chorób, jest kluczowe dla podjęcia odpowiednich działań.
Chwilowe zmęczenie po intensywnym wysiłku lub nieprzespanej nocy jest naturalne. W przypadku wątpliwości, lub jeśli uczucie wyczerpania utrzymuje się ponad dwa tygodnie, mimo odpoczynku i zdrowego trybu życia, warto skonsultować się z lekarzem. Zwłaszcza gdy zmęczeniu towarzyszą inne niepokojące symptomy.
Objawy alarmowe, które wymagają diagnostyki
- utrata masy ciała bez wyraźnej przyczyny,
- przewlekła gorączka lub stany podgorączkowe,
- nocne poty, dreszcze,
- duszność, bóle w klatce piersiowej, kołatanie serca,
- znaczne osłabienie mięśni, problemy z poruszaniem się,
- przewlekłe bóle stawów lub mięśni,
- problemy z koncentracją i pamięcią,
- zaburzenia snu, które utrzymują się mimo higieny snu,
- bladość, żółtaczka lub inne zmiany w wyglądzie skóry,
- powiększenie węzłów chłonnych.
Dlaczego szybka diagnostyka jest ważna?
Wiele chorób daje objaw zmęczenia już na wczesnym etapie – od anemii, przez zaburzenia hormonalne, po choroby serca czy nowotwory. Wczesne wykrycie przyczyny pozwala na skuteczniejsze leczenie i zmniejsza ryzyko powikłań.
Podsumowanie: choroby i schorzenia, w których zmęczenie jest istotnym objawem
1. Niedokrwistość (anemia)
- Mechanizm: zmniejszona ilość hemoglobiny ogranicza transport tlenu do tkanek, co prowadzi do szybszego męczenia się organizmu.
- Przyczyny: niedobór żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego, przewlekłe krwawienia.
2. Niedoczynność tarczycy
- Mechanizm: spowolniony metabolizm powoduje obniżenie tempa pracy narządów i uczucie ciągłego zmęczenia.
- Dodatkowe objawy: przyrost masy ciała, suchość skóry, wypadanie włosów, obniżony nastrój.
3. Cukrzyca
- Mechanizm: niewłaściwe wykorzystanie glukozy przez komórki skutkuje niedoborem energii mimo jej wysokiego stężenia we krwi.
- Dodatkowe objawy: pragnienie, częste oddawanie moczu, spadek masy ciała (w cukrzycy typu 1).
4. Choroby serca
- Mechanizm: niewydolność serca ogranicza efektywność pompowania krwi, co powoduje niedotlenienie tkanek.
- Dodatkowe objawy: duszność, obrzęki, bóle w klatce piersiowej.
5. Depresja i zaburzenia lękowe
- Mechanizm: zmiany w neuroprzekaźnikach wpływają na poziom energii i motywacji, prowadząc do przewlekłego zmęczenia.
- Dodatkowe objawy: brak zainteresowania codziennymi aktywnościami, problemy ze snem, poczucie beznadziei.
6. Zespół przewlekłego zmęczenia (CFS)
- Mechanizm: przewlekłe zaburzenia układu immunologicznego i nerwowego powodują trwałe poczucie wyczerpania, niezależne od odpoczynku.
- Dodatkowe objawy: bóle mięśni i stawów, problemy z koncentracją, zaburzenia snu.
7. Bezdech senny
- Mechanizm: wielokrotne przerwy w oddychaniu w nocy obniżają jakość snu, prowadząc do senności w ciągu dnia.
- Dodatkowe objawy: chrapanie, poranne bóle głowy, drażliwość.
8. Infekcje przewlekłe i autoimmunologiczne
- Mechanizm: przewlekła aktywacja układu odpornościowego zużywa dużo energii, prowadząc do ogólnego osłabienia.
- Przykłady: borelioza, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń.
Żródło:
- Wilk M, Łoza B, Zespół przewlekłego zmęczenia, Neuropsychiatria, 10 (NR 1)/2018.
- Chełstowska M, Warzocha K, Objawy kliniczne i zmiany laboratoryjne w diagnostyce różnicowej niedokrwistości, Onkologia w Praktyce Klinicznej Tom 2, nr 3, 105–116.
- Bolanowski M, Niedoczynność tarczycy, Lekarz POZ, 3/2016, 189-192.
- Sokołowski Ł i wsp. Immunologiczne podłoże zespołu przewlekłego zmęczenia, Alergia Astma Immunologia 2016, 21 (4), 201-205.
- Cypryk K, Cukrzyca i zespół metaboliczny – problem interdyscyplinarny, Przegląd Menopauzalny 2006; 1: 36–42.
- https://endokrynologiapediatryczna.pl/?doi=10.18544/EP-01.10.01.1306
