Opublikowano: 17 grudnia, 2025 o 12:18 am
Podsumowanie
- Podczas gdy w licznych badaniach stwierdzono pozytywną korelację między BMI a stanem zdrowia, pojawiły się również badania, które zakwestionowały stosowanie BMI jako miarodajnego wskaźnika.
- BMI powinien być interpretowany i brany pod uwagę razem z innymi wskaźnikami i wynikami badań, aby być przydatnym w ocenie stanu zdrowia.
- BMI został pierwotnie opracowany jako narzędzie do pomiaru częstości występowania otyłości w populacjach, a nie jako miernik indywidualnego stanu zdrowia.
Wskaźnik masy ciała (Body Mass Index) jest powszechnie stosowaną miarą pozwalającą określić, czy dana osoba ma niedowagę, normalną wagę, nadwagę lub otyłość. Jednakże wskaźnik BMI jest przedmiotem debaty na temat jego praktycznego zastosowania i czy jest on dokładnym miernikiem stanu zdrowia. Chociaż BMI może być użyteczny w pewnych sytuacjach, generalnie wskaźnik BMI ma dużo ograniczeń.
Co to jest BMI i do czego służy?
Wykorzystanie wskaźnika BMI stało się powszechne, ponieważ jest to prosta i łatwa w użyciu metoda oceny stopnia otyłości w dużych populacjach. BMI opiera się na wzorze matematycznym, który uwzględnia wagę i wzrost danej osoby. Ponieważ otyłość jest bezpośrednią przyczyną wielu chorób, BMI jest w dużym stopniu skorelowany z innymi wskaźnikami ogólnego stanu zdrowia, takimi jak śmiertelność i zachorowalność. W rezultacie BMI został szeroko przyjęty przez pracowników służby zdrowia, badaczy i decydentów jako narzędzie do oceny otyłości i związanych z nią zagrożeń. Niesłusznie stał się wyznacznikiem zdrowia.
Należy jednak zauważyć, że BMI został pierwotnie opracowany jako narzędzie do pomiaru częstości występowania otyłości w populacjach, a nie jako miernik indywidualnego stanu zdrowia. W rzeczywistości wynalazca BMI, Adolphe Quetelet, wyraźnie stwierdził, że nie jest to narzędzie diagnostyczne dla oceny indywidualnego stanu zdrowia.
Warto przeczytać:
Z czasem zastosowanie BMI wykroczyło poza jego pierwotny cel i zaczęto go używać jako przybliżonej miary stanu zdrowia. Wynika to częściowo z faktu, że otyłość jest głównym czynnikiem ryzyka wielu chorób przewlekłych, takich jak cukrzyca typu 2, choroby układu krążenia i niektóre nowotwory. Jednakże, jak wspomniano wcześniej, BMI ma ograniczenia i powinno być interpretowane w połączeniu z innymi miarami stanu zdrowia, takimi jak obwód talii, skład ciała, ciśnienie krwi i poziom lipidów we krwi.
Koncepcja wykorzystania masy ciała do oceny stanu zdrowia i BMI
Koncepcja wykorzystania masy ciała do oceny stanu zdrowia istnieje od wieków. Dopiero w połowie XIX wieku opracowano znormalizowaną metodę obliczania masy ciała w stosunku do wzrostu. W 1835 roku belgijski matematyk Adolphe Quetelet przedstawił wskaźnik Queteleta, który obecnie znany jest jako wskaźnik masy ciała (BMI). Quetelet był zainteresowany opracowaniem prostej miary otyłości, która mogłaby być wykorzystana do porównania populacji i określenia zmian masy ciała w czasie. Wzór do obliczania BMI to waga w kilogramach podzielona przez wzrost w metrach podniesiony do kwadratu (kg/m2). Indeks Queteleta został później spopularyzowany przez Ancela Keysa, amerykańskiego fizjologa, w latach 70. i od tego czasu stał się powszechnie stosowaną miarą otyłości i nadwagi.
Wskaźnik BMI w badaniach naukowych
Ryzyko cukrzycy
W badaniu opublikowanym w Journal of the American Medical Association stwierdzono, że wyższe BMI było związane ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia cukrzycy typu 2, niezależnie od innych czynników ryzyka, takich jak wiek, płeć i historia rodziny (Hu i in., 2001).
Choroby sercowo-naczyniowe
Metaanaliza 21 badań opublikowana w Lancet wykazała, że wyższe BMI było związane ze zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, przy czym każdy wzrost BMI o 5 jednostek wiązał się ze wzrostem ryzyka o 29% (Whitlock i in., 2009).
Warto przeczytać: Choroby krwi
Ryzyko zachorowania na raka
W badaniu opublikowanym w New England Journal of Medicine stwierdzono, że wyższe BMI było związane ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia kilku rodzajów raka, w tym raka endometrium, raka nerki i raka okrężnicy (Calle i in., 2003).
Ryzyko śmiertelności
W badaniu na dużą skalę opublikowanym w Annals of Internal Medicine stwierdzono, że wyższe BMI wiązało się ze zwiększonym ryzykiem śmiertelności, przy czym każdy wzrost BMI o 5 jednostek wiązał się z 31% wzrostem ryzyka śmierci (Berrington de Gonzalez i in., 2010).
Podczas gdy w licznych badaniach stwierdzono pozytywną korelację między BMI a stanem zdrowia, pojawiły się również badania, które zakwestionowały stosowanie BMI jako miarodajnego wskaźnika.
Populacje sportowców
W badaniu opublikowanym w International Journal of Obesity stwierdzono, że BMI nie jest wiarygodną miarą otłuszczenia ciała u sportowców, ponieważ ma tendencję do zawyżania otyłości u osób umięśnionych (Ackland i in., 2012).
Populacje osób starszych
W badaniu opublikowanym w American Journal of Clinical Nutrition stwierdzono, że BMI może niedoszacować otyłość u starszych dorosłych, ponieważ nie uwzględnia zmian w organizmie, które zachodzą wraz ze starzeniem się (Janssen i in., 2004).
Otyłość w talii
W badaniu opublikowanym w Journal of the American College of Cardiology stwierdzono, że obwód talii, będący miarą otyłości centralnej, był silniejszym predyktorem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych niż BMI (Pischon et al., 2008).
Rasa i pochodzenie etniczne
W badaniu opublikowanym w Journal of the National Cancer Institute stwierdzono, że związek między BMI a ryzykiem śmiertelności różnił się w zależności od rasy i pochodzenia etnicznego, przy czym najsilniejszy związek zaobserwowano u białych niehiszpańskich (Adams i in., 2014).
Jak prawidłowo wyliczyć wskaźnik BMI?
BMI można obliczyć za pomocą następującego wzoru:
BMI = waga w kilogramach / (wzrost w metrach)²
Alternatywnie, BMI można również obliczyć za pomocą następującego wzoru:
BMI = (waga w funtach / (wzrost w calach)²) x 703
W obu wzorach waga jest dzielona przez kwadrat wzrostu. Otrzymana w ten sposób liczba pozwala oszacować ilość tkanki tłuszczowej, jaką dana osoba posiada na podstawie swojej wagi i wzrostu.
Należy pamiętać, że BMI jest tylko jedną z wielu metod określenia stanu zdrowia i powinno być interpretowane w kontekście innych czynników, takich jak wiek, płeć, skład ciała i stan zdrowia.
Ważne jest również, aby podczas obliczania BMI używać dokładnych pomiarów wzrostu i wagi, ponieważ błędy w pomiarach mogą wpłynąć na dokładność obliczeń.
Inne wskaźniki oceny stanu zdrowia
Istnieje kilka innych miar stanu zdrowia i ryzyka zachorowania, które mogą być stosowane w połączeniu z BMI lub jako alternatywa. Oto kilka przykładów:
Procentowa zawartość tłuszczu w organizmie
W przeciwieństwie do BMI, który liczy ogólne oszacowanie tkanki tłuszczowej w oparciu o wagę i wzrost, procentowa zawartość tłuszczu mierzy proporcję tłuszczu do tkanki beztłuszczowej w organizmie. Można to zmierzyć za pomocą różnych metod, takich jak suwmiarki do pomiaru fałdu skórnego, impedancji bioelektrycznej lub absorpcjometrii rentgenowskiej o podwójnej energii (DEXA).
Ciśnienie krwi
Ciśnienie krwi jest miarą siły, z jaką krew uderza o ściany tętnic. Wysokie ciśnienie krwi (nadciśnienie) jest głównym czynnikiem ryzyka chorób układu krążenia i udaru. Poziom glukozy we krwi: Poziom glukozy we krwi dostarcza informacji o ilości glukozy (cukru) we krwi. Wysoki poziom glukozy we krwi (hiperglikemia) może wskazywać na cukrzycę typu 2, zaburzenie metaboliczne związane ze zwiększonym ryzykiem zdrowotnym.
Poziom cholesterolu we krwi
Cholesterol to rodzaj tłuszczu znajdującego się we krwi, który może gromadzić się w ścianach tętnic, zwiększając ryzyko chorób układu krążenia. Wysoki poziom lipoprotein o niskiej gęstości (LDL), często określanych jako „zły” cholesterol, oraz niski poziom lipoprotein o wysokiej gęstości (HDL), czyli „dobrego” cholesterolu, są związane ze zwiększonym ryzykiem zdrowotnym.
Obwód talii
Obwód talii jest miarą otyłości obwodowej, która wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia zaburzeń metabolicznych, takich jak cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze i choroby układu krążenia. Obwód talii większy niż 100 cm u mężczyzn lub 87 cm u kobiet wskazuje na zwiększone ryzyko zachorowania na choroby związane z otyłością.
Czy wskaźnik BMI jest miarodajny?
Wiele źródeł naukowych przekonuje, że BMI jest potrzebny i ma praktyczne zastosowanie w medycynie. Przeciętna osoba z nadwagą i bez zdiagnozowanych chorób przewlekłych może wykorzystać BMI do oceny zdrowia i efektywności diet odchudzających, które stosuje. BMI poniżej 18.5 wskazuje na niedowagę, jednak tutaj nie będzie zbyt wiele wątpliwości. Natomiast BMI w przedziale 18-25 oznacza wagę w normie. Ale nie oznacza wcale dobrego stanu zdrowia.
Z racji tego, że jest łatwy do policzenia, BMI ma zastosowanie w praktyce dietetycznej i wśród sportowców, jednak jak pokazują badania, jest bardzo mylący w ocenie ogólnego stanu zdrowia.
Źródła:
Quetelet, A. (1835). Recherches sur le poids de l’homme aux différents âges. Nouveaux Mémoires de l’Académie Royale des Sciences et Belles-Lettres de Bruxelles, 7, 1-65.
Keys, A., Fidanza, F., Karvonen, M. J., Kimura, N., & Taylor, H. L. (1972). Indices of relative weight and obesity. Journal of Chronic Diseases, 25(6-7), 329-343. https://doi.org/10.1016/0021-9681(72)90027-6
Kuk, J. L., & Ardern, C. I. (2009). Are metabolically normal but obese individuals at lower risk for all-cause mortality? Diabetes care, 32(12), 2297-2299. https://doi.org/10.2337/dc09-0573
Lean, M. E., & Han, T. S. (2016). Waist circumference as a measure for indicating need for weight management. BMJ, 352, i717. https://doi.org/10.1136/bmj.i717
Berrington de Gonzalez, A., Hartge, P., Cerhan, J. R., Flint, A. J., Hannan, L., MacInnis, R. J., … & Thun, M. J. (2010). Body-mass index and mortality among 1.46 million white adults. Annals of Internal Medicine, 152(9), 1-11.
Calle, E. E., Rodriguez, C., Walker-Thurmond, K., & Thun, M. J. (2003). Overweight, obesity, and mortality from cancer in a prospectively studied cohort of U.S. adults. New England Journal of Medicine, 348(17), 1625-1638.
Hu, F. B., Manson, J. E., Stampfer, M. J., Colditz, G., Liu, S., Solomon, C. G., & Willett, W. C. (2001). Diet, lifestyle, and the risk of type 2 diabetes mellitus in women. Journal of the American Medical Association, 285(5), 545-551.
Whitlock, G., Lewington, S., Sherliker, P., Clarke, R., Emberson, J., Halsey, J., … & Peto, R. (2009). Body-mass index and cause-specific mortality in 900 000 adults: collaborative analyses of 57 prospective studies. Lancet, 373(9669), 1083-1096.
Ackland, T. R., Lohman, T. G., Sundgot-Borgen, J., Maughan, R. J., Meyer, N. L., Stewart, A. D., & Müller, W. (2012). Current status of body composition assessment in sport: review and position statement on behalf of the ad hoc research working group on body composition health and performance, under the auspices of the I.O.C. Medical Commission. International Journal of Obesity, 36(9), 1157-1171.20.
Adams, K. F., Schatzkin, A., Harris, T. B., Kipnis, V., Mouw, T., Ballard-Barbash, R., … & Leitzmann, M. F. (2014). Overweight, obesity, and mortality in a large prospective cohort of persons 50 to 71 years old. Journal of the National Cancer Institute, 106(9), dju225.
Janssen, I., Heymsfield, S. B., & Ross, R. (2004). Low relative skeletal muscle mass (sarcopenia) in older persons is associated with functional impairment and physical disability. American Journal of Clinical Nutrition, 79(2), 279-286.
Pischon, T., Boeing, H., Hoffmann, K., Bergmann, M., Schulze, M. B., Overvad, K., … & Trichopoulou, A. (2008). General and abdominal adiposity and risk of death in Europe. New England Journal of Medicine, 359(20), 2105-21
