Kwas foliowy a ciąża

Ciąża to wyjątkowy czas w życiu kobiety, w którym szczególną rolę odgrywa odpowiednie odżywianie i suplementacja. Jednym z kluczowych składników wspierających zdrowy rozwój płodu jest kwas foliowy – witamina z grupy B, która odgrywa fundamentalną rolę w pierwszych tygodniach ciąży. Jego odpowiedni poziom w organizmie matki może zapobiegać poważnym wadom wrodzonym, zwłaszcza tym związanym z układem nerwowym dziecka.

Dlaczego kwas foliowy jest tak istotny? Kiedy i jak należy go suplementować? Czy można dostarczyć go w wystarczającej ilości wraz z dietą? W tym artykule odpowiemy na te i inne pytania, pomagając przyszłym mamom zadbać o zdrowy rozwój swojego dziecka.

Czym jest kwas foliowy?

Kwas foliowy jest syntetyczną postacią folianu, który jest naturalnie występującą witaminą z grupy B. Folian pomaga w tworzeniu DNA i innego materiału genetycznego. Jest on szczególnie ważny dla zdrowia w okresie prenatalnym.

Foliany są odpowiedzialne za wiele funkcji w organizmie. Witamina B9 pomaga na przykład wytwarzać nowe, zdrowe czerwone krwinki. Czerwone krwinki przenoszą tlen w całym organizmie. Jeśli organizm nie wytwarza ich wystarczającej ilości, może wystąpić niedokrwistość, prowadząca do zmęczenia, osłabienia i bladości. Bez wystarczającej ilości folianów może również wystąpić niedokrwistość zwana niedokrwistością z niedoboru folianów. Foliany są również ważne dla syntezy i naprawy DNA oraz innego materiału genetycznego, a także są niezbędne do podziału komórek.

Organizm człowieka nie jest w stanie samodzielnie syntetyzować kwasu foliowego, dlatego ważne jest jego regularne dostarczanie – zarówno poprzez dietę, jak i suplementację, zwłaszcza w okresie planowania ciąży oraz jej pierwszych tygodniach.

Dlaczego kwas foliowy jest kluczowy w ciąży?

Kwas foliowy odgrywa niezwykle istotną rolę w prawidłowym rozwoju płodu, zwłaszcza w pierwszych tygodniach ciąży. Jest niezbędny do prawidłowego podziału komórek, syntezy DNA oraz rozwoju układu nerwowego dziecka.

Zapobieganie wadom cewy nerwowej

Najważniejszą funkcją kwasu foliowego w ciąży jest zapobieganie wadom cewy nerwowej, które mogą prowadzić do poważnych schorzeń, takich jak:

• Rozszczep kręgosłupa – wada, w której kręgosłup dziecka nie zamyka się prawidłowo, co może powodować niepełnosprawność.
• Bezmózgowie – poważna wada wrodzona, w której mózg i czaszka nie rozwijają się w pełni, co prowadzi do śmierci noworodka.

Cewa nerwowa zamyka się w pierwszych 4 tygodniach ciąży, dlatego odpowiedni poziom kwasu foliowego jest kluczowy jeszcze przed poczęciem oraz w pierwszym trymestrze.

Wspieranie prawidłowego wzrostu i rozwoju płodu

Kwas foliowy bierze udział w procesie podziału komórek i produkcji nowych tkanek, co jest niezwykle istotne dla rozwijającego się organizmu dziecka. Niedobór tej witaminy może prowadzić do zahamowania wzrostu płodu oraz powikłań w ciąży.

Warto przeczytać: Jak skutecznie pozbyć się bólu głowy?

Zapobieganie anemii u matki

Kwas foliowy wspomaga produkcję czerwonych krwinek, co jest kluczowe dla zapobiegania anemii u kobiet w ciąży. Niedobór tej witaminy może prowadzić do osłabienia, zmęczenia oraz zwiększonego ryzyka powikłań ciążowych.

Wpływ na zdrowie psychiczne matki i dziecka

Niektóre badania wskazują, że niedobór kwasu foliowego w ciąży może zwiększać ryzyko wystąpienia depresji poporodowej u matki oraz zaburzeń neurologicznych u dziecka, takich jak opóźnienia w rozwoju poznawczym czy ADHD.

Obniżenie ryzyka innych wad wrodzonych

Oprócz wad cewy nerwowej, kwas foliowy może zmniejszać ryzyko wystąpienia innych wad wrodzonych, takich jak:

• Wady serca
• Rozszczep wargi i podniebienia
• Problemy z układem moczowym

Ze względu na kluczową rolę kwasu foliowego w prawidłowym rozwoju ciąży, lekarze zalecają jego suplementację już na etapie planowania ciąży, aby zapewnić optymalny poziom tej witaminy w organizmie przyszłej mamy.

Ile kwasu foliowego potrzebuje kobieta w ciąży?

Według American College of Obstetricians and Gynecologists (Amerykańskiego Kolegium Położników i Ginekologów) wszystkie kobiety w ciąży powinny przyjmować co najmniej 600 mikrogramów (mcg) kwasu foliowego dziennie. Większość witamin prenatalnych zawiera taką ilość kwasu foliowego. Przyjmowanie kwasu foliowego po stwierdzeniu ciąży może nie być wystarczająco wczesne.

Warto przeczytać: Grejpfrut: ryzyko i interakcje z lekami – dlaczego nie jeść grejpfruta?

Wiele kobiet nie zdaje sobie sprawy z tego, że są w ciąży aż do 6 tygodnia lub dłużej po zapłodnieniu. Wady cewy nerwowej pojawiają się w pierwszym miesiącu ciąży. Aby mieć pewność, że w Twoim organizmie znajduje się wystarczająca ilość kwasu foliowego, który zapobiega wadom cewy nerwowej, CDC zaleca kobietom planującym ciążę lub będącym w wieku rozrodczym przyjmowanie 400 mcg kwasu foliowego dziennie. Jeśli urodziłaś już dziecko z wadą cewy nerwowej, możesz potrzebować większych dawek kwasu foliowego w miesiącach poprzedzających kolejną ciążę oraz w pierwszych miesiącach ciąży. Lekarz może doradzić odpowiednią dawkę.

Większe dawki kwasu foliowego mogą być również potrzebne, jeśli:

• cierpisz na chorobę nerek i jesteś dializowana
• masz chorobę sierpowatokrwinkową
• masz chorobę wątroby
• nadużywasz alkoholu
• przyjmujesz leki na epilepsję, cukrzycę typu 2, toczeń, łuszczycę, reumatoidalne zapalenie stawów, astmę lub zapalne choroby jelit

Czy można uzyskać wystarczającą ilość kwasu foliowego z pożywienia?

Naturalny kwas foliowy znajduje się w wielu produktach spożywczych, w tym w zieleninie, burakach i brokułach. Niektóre produkty spożywcze są wzbogacane w kwas foliowy. Nie ma gwarancji, że z samej żywności uzyskasz wystarczającą ilość kwasu foliowego, dlatego ważne jest stosowanie suplementów. Jeśli masz poranne mdłości we wczesnej ciąży, może być trudno jeść wystarczająco dużo wzbogaconej żywności, aby uzyskać niezbędny kwas foliowy. Aby upewnić się, że otrzymujesz wystarczającą ilość kwasu foliowego, lekarze zazwyczaj zalecają przyjmowanie suplementu kwasu foliowego lub zestawu witamin dla ciężarnych. Nie można uzyskać zbyt dużej ilości naturalnego kwasu foliowego z pożywienia. Nie należy jednak spożywać więcej niż 1000 mcg (1 mg) kwasu foliowego dziennie.

Kiedy i jak suplementować kwas foliowy?

Zaleca się rozpoczęcie suplementacji kwasu foliowego co najmniej 4 tygodnie przed planowaną ciążą i kontynuowanie jej przez pierwsze 12 tygodni ciąży. Wynika to z faktu, że cewa nerwowa płodu zamyka się już w pierwszym miesiącu ciąży, często zanim kobieta dowie się, że jest w ciąży.

W przypadku kobiet, które nie planowały ciąży, ale zaszły w nią niespodziewanie, suplementację warto rozpocząć jak najszybciej po jej potwierdzeniu.

Zalecane dawki kwasu foliowego

Standardowa dawka kwasu foliowego dla kobiet w ciąży wynosi:

• 400 µg (0,4 mg) dziennie – dla zdrowych kobiet o niskim ryzyku niedoboru,
• 800 µg (0,8 mg) dziennie – dla kobiet z niedoborem kwasu foliowego lub niską przyswajalnością,
• 4-5 mg dziennie – dla kobiet z grupy wysokiego ryzyka (np. przy wcześniejszych ciążach z wadami cewy nerwowej, cukrzycy typu 1, otyłości, mutacji genu MTHFR).

Zawsze warto skonsultować się z lekarzem, aby dobrać odpowiednią dawkę do indywidualnych potrzeb.

Jak suplementować kwas foliowy?

• Najlepiej przyjmować go w postaci tabletek – syntetyczny kwas foliowy jest lepiej przyswajalny niż naturalne foliany zawarte w żywności.
• Regularność jest kluczowa – należy przyjmować kwas foliowy codziennie, najlepiej o tej samej porze, np. rano.
• Można go łączyć z innymi witaminami – kwas foliowy często występuje w suplementach dla kobiet w ciąży razem z żelazem, witaminą B12 czy DHA.

Czy można przedawkować kwas foliowy?

Nadmiar kwasu foliowego z suplementów może maskować niedobór witaminy B12, co w dłuższej perspektywie może prowadzić do zaburzeń neurologicznych. Dlatego nie należy przekraczać zalecanych dawek bez konsultacji z lekarzem.

Skutki niedoboru kwasu foliowego

Niedobór kwasu foliowego może prowadzić do poważnych konsekwencji zarówno dla matki, jak i rozwijającego się płodu. Ponieważ kwas foliowy jest niezbędny do syntezy DNA, podziału komórek i prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, jego niewystarczająca ilość w organizmie może powodować szereg powikłań zdrowotnych.

Najpoważniejszym skutkiem niedoboru kwasu foliowego u kobiet w ciąży są wady cewy nerwowej, które powstają na wczesnym etapie rozwoju zarodka.

Niewystarczająca ilość kwasu foliowego może wpłynąć na zahamowanie wzrostu płodu, co zwiększa ryzyko niskiej masy urodzeniowej.

Podsumowanie

Kwas foliowy odgrywa kluczową rolę w prawidłowym przebiegu ciąży i rozwoju płodu. Jego odpowiednia podaż zmniejsza ryzyko wad cewy nerwowej, poronień, przedwczesnego porodu oraz wielu innych powikłań zdrowotnych u matki i dziecka.

Aby zapewnić organizmowi właściwy poziom kwasu foliowego, zaleca się rozpoczęcie suplementacji już na etapie planowania ciąży i kontynuowanie jej przynajmniej do końca pierwszego trymestru. Oprócz suplementów warto wzbogacić dietę w produkty bogate w foliany, takie jak zielone warzywa liściaste, rośliny strączkowe czy pełnoziarniste produkty zbożowe.

Regularne przyjmowanie kwasu foliowego to prosty, ale niezwykle skuteczny sposób na ochronę zdrowia dziecka i przyszłej mamy, dlatego warto świadomie zadbać o jego odpowiedni poziom.

Bibliografia:
About congenital heart defects. (2018.).
heart.org/en/health-topics/congenital-heart-defects/about-congenital-heart-defects
Congenital heart defects. (n.d.).
nhlbi.nih.gov/health-topics/congenital-heart-defects
Feng Y, et al. (2015). Maternal folic acid supplementation and the risk of congenital heart defects in offspring: A meta-analysis of epidemiological
observational studies.
nature.com/articles/srep08506
Folate: Fact sheet for professionals. (2020).
ods.od.nih.gov/factsheets/Folate-HealthProfessional/
Folic acid. (2018).
cdc.gov/ncbddd/folicacid/about.html
Folic acid fact sheet. (2019).
womenshealth.gov/publications/our-publications/fact-sheet/folic-acid.html
Folic acid may prevent cleft lip and palate. (2007).
nih.gov/news-events/news-releases/folic-acid-may-prevent-cleft-lip-palate
The impact of congenital heart defects. (n.d.).
heart.org/en/health-topics/congenital-heart-defects/the-impact-of-congenital-heart-defects
Neural tube defects. (2018).
marchofdimes.org/complications/neural-tube-defects.aspx
Nutrition during pregnancy. (2020).
acog.org/patient-resources/faqs/pregnancy/nutrition-during-pregnancy