Witamina B12 – charakterystyka i funkcje w organizmie

Witamina B12 jest rozpuszczalną w wodzie witaminą, która jest naturalnie obecna w niektórych produktach spożywczych, dodawana do innych w celu fortyfikacji witaminami oraz dostępna jako suplement diety i lek na receptę. Ponieważ witamina B12 zawiera minerał kobalt, związki o aktywności witaminy B12 nazywane są zbiorczo „kobalaminami”. Metylokobalamina i 5-deoksyadenozylokobalamina są aktywnymi metabolicznie formami witaminy B12. Jednakże dwie inne formy, hydroksykobalamina i cyjanokobalamina, stają się biologicznie aktywne po przekształceniu ich do metylokobalaminy lub 5-deoksyadenozylokobalaminy.

Rola witaminy B12 w organizmie

Witamina B12 jest niezbędna do rozwoju, mielinizacji i funkcji ośrodkowego układu nerwowego, tworzenia zdrowych czerwonych krwinek oraz syntezy DNA. Witamina B12 funkcjonuje jako kofaktor dla dwóch enzymów, syntazy metioniny i mutazy L-metylomalonylo-CoA. Syntaza metioninowa katalizuje przemianę homocysteiny do niezbędnego aminokwasu metioniny. Metionina jest niezbędna do powstania S-adenozylometioniny, uniwersalnego donora metylu dla prawie 100 różnych substratów, w tym DNA, RNA, białek i lipidów. Mutaza L-metylomalonylo-CoA przekształca L-metylomalonylo-CoA do sukcynylo-CoA w metabolizmie propionianu, krótkołańcuchowego kwasu tłuszczowego.

Wchłanianie witaminy B12

Witamina B12 jest związana z białkiem w żywności i musi zostać uwolniona zanim zostanie wchłonięta. Proces ten rozpoczyna się w jamie ustnej, kiedy pokarm jest mieszany ze śliną. Uwolniona witamina B12 wiąże się następnie z haptokoryną, białkiem wiążącym kobalaminę w ślinie. Więcej witaminy B12 jest uwalniane z matrycy pokarmowej przez działanie kwasu solnego i proteazy żołądkowej w żołądku, gdzie następnie wiąże się z haptokoryną. W dwunastnicy enzymy trawienne uwalniają witaminę B12 z haptokoryny, a uwolniona witamina B12 łączy się z czynnikiem wewnętrznym, białkiem wiążącym transport i dostarczanie, wydzielanym przez komórki okładzinowe żołądka. Powstały w ten sposób kompleks jest wchłaniany w dystalnym jelicie krętym na drodze endocytozy pośredniczonej przez receptor.

Jeśli witamina B12 jest dodawana do wzbogaconej żywności i suplementów diety, jest ona już w postaci wolnej i dlatego nie wymaga etapu separacji chemicznej w układzie pokarmowym.

Badanie poziomu witaminy B12

Poziom witaminy B12 jest zwykle oceniany poprzez pomiar poziomu witaminy B12 w surowicy lub osoczu. Wartość graniczna pomiędzy normalnym poziomem witaminy B12 a jej niedoborem różni się w zależności od metody i laboratorium, ale większość laboratoriów definiuje wartości poniżej normy w surowicy lub osoczu jako te niższe niż 200 lub 250 pg/mL (148 lub 185 pmol/L). Poziomy kwasu metylomalonowego (MMA) w surowicy, metabolitu związanego z witaminą B12, są najbardziej czułymi markerami poziomu witaminy B12, a poziom MMA większy niż 0,271 mikromol/l sugeruje niedobór witaminy B12. Jednakże poziom MMA wzrasta również w przypadku niewydolności nerek i jest wyższy u osób starszych. Innym markerem jest całkowity poziom homocysteiny w osoczu, który szybko wzrasta wraz ze spadkiem poziomu witaminy B12; na przykład poziom homocysteiny w surowicy powyżej 15 mikromoli/L sugeruje niedobór witaminy B12. Wskaźnik ten ma jednak niską swoistość, ponieważ wpływają na niego inne czynniki, takie jak niski poziom folianów, a zwłaszcza pogorszenie funkcji nerek. Eksperci sugerują, że jeśli poziom witaminy B12 w surowicy pacjenta jest niższy niż 150 pg/ml (111 pmol/L), należy sprawdzić poziom MMA w surowicy pacjenta, aby potwierdzić rozpoznanie niedoboru witaminy B12.

Dzienne zalecane spożycie witaminy B12

Dzienne zalecane spożycie witaminy B12 dla osób powyżej 14 roku życia wynosi 2.4 mikrogramów. Kobiety w ciąży powinny spożywać 2.6 mqg, a kobiety karmiące 2.8 mqg. Nadmierne spożycie witaminy B12 nie wykazało toksycznych lub szkodliwych właściwości. Jednak zawsze zaleca się konsultacje z lekarzem przed rozpoczęciem przyjmowania suplementów.

Niektóre leki mogą wchodzić w interakcje z witaminą B12. Należą do nich metformina, inhibitory pompy protonowej i agoniści receptora h2, często stosowane w chorobie wrzodowej. Wszystkie te leki mogą zaburzać wchłanianie witaminy B12. Antybiotyk chloramfenikol, lub chloromycetyna, może również zakłócać produkcję czerwonych krwinek u osób przyjmujących suplementy.

Bibliografia:
Institute of Medicine, Food and Nutrition Board. Dietary Reference Intakes for Thiamin, Riboflavin, Niacin, Vitamin B(6), Folate, Vitamin B(12), Pantothenic Acid, Biotin, and Choline. Washington, DC: National Academies Press; 1998.
Carmel R. Cobalamin (vitamin B12). In: Ross AC, Caballero B, Cousins RJ, Tucker KL, Ziegler TR, eds. Modern Nutrition in Health and Disease. 11th ed. Baltimore, MD: Lippincott Williams & Wilkins; 2014:369-89.
Allen LH. Vitamin B12. In: Coates PM, Betz JM, Blackman MR, et al., eds. Encyclopedia of Dietary Supplements. 2nd ed. London and New York: Informa Healthcare; 2010:812-20.
Allen LH. Vitamin B-12. Adv Nutr 2012;3:54-5.
Stabler SP. Vitamin B12. In: Marriott BP, Birt DF, Stallings VA, Yates AA, eds. Present Knowledge in Nutrition. 11th ed. Washington, DC: Elsevier; 2020:257-71.
Allen LH, Miller JW, de Groot L, Rosenberg IH, Smith AD, Refsum H, et al. Biomarkers of Nutrition for Development (BOND): Vitamin B-12 Review. J Nutr 2018;148:1995S-2027S.
Langan RC, Goodbred AJ. Vitamin B12 deficiency: Recognition and management. Am Fam Physician 2017;96:384-9.
Maruvada P, Stover PJ, Mason JB, Bailey RL, Davis CD, Field MS, et al. Knowledge gaps in understanding the metabolic and clinical effects of excess folates/folic acid: A summary, and perspectives, from an NIH workshop. Am J Clin Nutr 2020;112:1390-403
Hannibal L, Lysne V, Bjørke-Monsen A-L, Behringer S, Grünert SC, Spiekerkoetter U, et al. Biomarkers and algorithms for the diagnosis of vitamin B12 deficiency. Front Mol Biosci 2016;3:27.