Suplementacja żelaza – kiedy jest wskazana?

Żelazo to istotny element zdrowej i zbilansowanej diety. Pozyskuje się go zarówno z produktów pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. Jednakże, jeżeli mimo zbilansowanej diety, dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek nie jest pokryte, to cennym wspomaganiem żywienia może okazać się suplementacja. Kto najczęściej może potrzebować suplementacji żelaza? Jak prawidłowo suplementować żelazo?

Żelazo – do czego jest nam potrzebne?

Odpowiedni poziom żelaza w organizmie wspomaga prawidłowe funkcjonowanie wielu układów i narządów, a także wpływa na procesy metaboliczne. Do najważniejszych funkcji żelaza należy:

• utrzymanie prawidłowych funkcji poznawczych,
• zachowanie prawidłowego metabolizmu energetycznego,
• udział w transporcie tlenu w organizmie – z płuc do komórek organizmu,
• wspomaganie wytwarzania czerwonych krwinek,
• dbanie o zdrową reakcję odpornościową organizmu,
• zmniejszanie uczucia zmęczenia,
• odgrywanie roli w procesie podziału komórek.

Kto szczególnie potrzebuje żelaza?

Zapotrzebowanie na żelazo różni się w zależności od wieku, płci, stanu fizjologicznego i stylu życia. Istnieją jednak grupy osób, u których ryzyko niedoboru żelaza jest wyraźnie wyższe. W ich przypadku warto szczególnie zwracać uwagę na poziom tego pierwiastka we krwi oraz dbać o odpowiednią podaż z diety lub suplementacji. W czyjej diecie żelazo pełni szczególnie ważną rolę?

Kobiety w wieku rozrodczym

Potrzeba dbania o poziom żelaza częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. W głównej mierze odpowiada za to krwawienie menstruacyjne. Innym czynnikiem jest także ciąża, podczas której pierwiastek ten jest wykorzystywany na potrzeby rozwijającego się płodu.

Kobiety w ciąży i karmiące piersią

W okresie ciąży zapotrzebowanie na żelazo znacznie wzrasta – rośnie objętość krwi, rozwija się łożysko i płód, co zwiększa zużycie tego mikroelementu. W wielu przypadkach konieczna jest profilaktyczna suplementacja żelaza.

Sportowcy i osoby aktywne fizycznie

Wśród osób regularnie trenujących żelazo pełni kluczową rolę. Sportowcy wykorzystują większe ilości żelaza m.in. do produkcji czerwonych krwinek. Ich ilość w organizmie osób aktywnych jest znacznie większa niż u osób prowadzących siedzący tryb życia. Z tego powodu u kobiet aktywnych fizycznie istnieje wyższa konieczność monitorowania podaży tego pierwiastka, który wytracany jest z organizmu wraz z potem.

Jako ciekawostkę można wskazać, że wskutek uderzeń stóp o twarde podłoże, czego konsekwencją jest rozpad krwinek czerwonych, może pojawić się potrzeba szybszej produkcji czerwonych krwinek, który to proces wspomaga żelazo. Dotyczy to głównie sportowców uprawiających sporty wytrzymałościowe np. biegi długodystansowe.

Osoby starsze

Powodem zapotrzebowania na żelazo wśród osób w podeszłym wieku są naturalne zmiany dotyczące m.in. wchłaniania mikroskładników wynikające ze starzenia się organizmu. Co ważne, seniorzy częściej mają trudności ze spożywaniem odpowiedniej ilości energii i utrzymaniem zrównoważonej diety, a co za tym idzie, powinni zwrócić szczególną uwagę na podaż żelaza. W tej grupie wiekowej o poziom składnika mineralnego powinni dbać szczególnie mężczyźni.

Osoby z zaburzeniami wchłaniania

Choroby jelit (np. celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna), stany zapalne czy zaburzenia mikroflory mogą ograniczać wchłanianie żelaza, mimo prawidłowej diety.

Nastolatki i dzieci w okresie intensywnego wzrostu

Kontrola spożycia żelaza jest bardzo ważna u dzieci urodzonych przedwcześnie, z niską masą urodzeniową, urodzonych z ciąży bliźniaczej, a także te, u których obserwuje się wybiórczość żywieniową. Wraz z wiekiem i rosnącym zapotrzebowaniem na składniki odżywcze również dzieci w wieku dojrzewania, poza zbilansowaną dietą, mogą potrzebować uzupełnienia podaży żelaza w formie suplementacji.

Jeśli próbujesz wyrobić u dziecka prawidłowe nawyki żywieniowe, przeczytaj nasz artykuł na temat tego, jak nauczyć dzieci zasad zdrowego żywienia.

Niemowlęta do ok. 4 miesiąca życia czerpią żelazo z zapasów zgromadzonych jeszcze w okresie płodowym. Następnie –  w okolicy 6 a 20 miesiąca życia warto zadbać o wprowadzanie pokarmów bogatych w ten składnik. W kolejnych latach życia dynamicznie zmieniający się organizm dziecka potrzebuje większych ilości żelaza m.in. wspomagającego produkcję czerwonych krwinek, pracę układu odpornościowego oraz nerwowego.

W osobnym artykule podpowiadamy, jak przygotować śniadania z dużą zawartością żelaza dla niejadka.

Honorowi dawcy krwi

W ciągu roku dorosły mężczyzna może oddać 6 dawek krwi, natomiast kobieta – 4. Jedna dawka to 450 ml krwi. Przed przystąpieniem do procedury donacji, należy pobrać dodatkowo ok. 30 ml krwi w celu dokładnej diagnostyki. Z tą ilością krwi traci się ok. 230 mg żelaza.

Warto przeczytać: Nieregularne miesiączki – jakie mają przyczyny i kiedy udać się do lekarza

Badania pokazują, iż u wielokrotnych dawców krwi kontrola ilości żelaza ma ogromne znaczenie, szczególnie jeżeli chcą oni przystępować do kolejnych procedur oddawania krwi.

Osoby na diecie roślinnej

Żelazo pochodzące z produktów roślinnych (forma niehemowa) ma niższą biodostępność niż żelazo hemowe z mięsa. Osoby na diecie wegetariańskiej lub wegańskiej powinny dbać o odpowiednie połączenia składników diety (np. z witaminą C) i rozważyć suplementację, jeśli poziom ferrytyny jest niski.

Kiedy rozważyć suplementację żelaza?

Suplementacja żelaza może być cennym uzupełnieniem diety, jeżeli zależy nam na:

• zadbaniu o poziom naszej witalności
• chcemy zmniejszyć uczucie znużenia
• potrzebujemy wspomóc swoje funkcje kognitywne (zapamiętywanie, koncentrację)
• zależy nam na kondycji krwi i prawidłowej produkcji hemoglobiny
• cenimy sobie prawidłową prace układu immunologicznego

Jak suplementować żelazo?

Żelazo przede wszystkim powinno być dostarczane do organizmu wraz z dietą. Jeżeli jednak mimo bogatego w zróżnicowane składniki jadłospisu pokrycie dziennego zapotrzebowania na ten składnik jest niewystarczające, wówczas warto rozważyć dodatkowo suplementację.

Formy preparatów z żelazem

Dostępne na rynku preparaty żelaza mające za zadanie uzupełnić dietę to suplementy diety. Występują one najczęściej pod postacią kapsułek, tabletek lub syropów.

Żelazo najlepiej przyswaja się w formie soli lub chelatów. Zazwyczaj stosowane formy chemiczne to: siarczan żelaza (II), fumaran żelaza (II) lub chelat – diglicynian żelaza (II). Obecnie niektóre środki z żelazem są wzbogacane m.in. w witaminę C, która zwiększa przyswajanie tego pierwiastka.

Badania diagnostyczne

Optymalnie stosowanie preparatów żelaza powinno zawsze przebiegać pod okiem lekarza albo dietetyka. Przed ich wdrożeniem warto wykonać odpowiednie badania diagnostyczne, takie jak:

• morfologia krwi,
• poziom żelaza,
• poziom ferrytyny.

Specjalista dodatkowo może zlecić zbadanie poziomu witaminy B₉, B₁₂, a także transferyny, moczu czy markerów zapalnych. Na podstawie wyników badań oraz przeprowadzonego wywiadu zdrowotnego, ekspert jest w stanie dobrać odpowiednią ilość żelaza i formę preparatu. Czas trwania suplementacji jest uzależniony od indywidualnego zapotrzebowania organizmu i może trwać od 1 do nawet 6 miesięcy.

Suplementacja żelazem – o czym warto pamiętać?

Preparaty z żelazem zaleca się przyjmować na czczo lub kilka godzin po spożytym posiłku. Ważne jest, aby nie spożywać ich ze składnikami, które mogą ograniczać wchłanianie żelaza. Są to m.in. nabiał, produkty zawierające błonnik, kawa czy herbata. Pierwiastek ten warto natomiast stosować z produktami z witaminą C i A – dzięki nim żelazo zostanie przyswojone w większych ilościach.

Przedawkowanie żelaza

Należy pamiętać, iż suplementację należy prowadzić zgodnie z zaleceniami lekarza lub dietetyka i informacjami znajdującymi się na etykiecie produktu. Nie należy przekraczać zalecanej dziennej porcji do spożycia, aby uzyskać wsparcie zdrowia i jednocześnie bezpieczeństwo spożycia.

Podsumowanie

Suplementacja żelazem zalecana jest osobom potrzebującym jego wyższej ilości albo szukającym uzupełnienia zbilansowanej diety. Przed zastosowaniem produktów warto jednak skonsultować się ze specjalistą (lekarzem, dietetykiem), który zleci odpowiednie badania diagnostyczne. Na ich podstawie możliwe będzie dobranie właściwego produktu i porcji. Należy przy tym pamiętać, iż stosowanie suplementów z żelazem musi być realizowane z uwzględnieniem środków ostrożności, aby niosło jedynie korzyści zdrowotne.

Bibliografia:

1. Janczak M., Janczak A.: Anemia z niedoboru żelaza u dzieci – o czym warto pamiętać, Nowa Pediatria 2019; 23(4): 123-128.
2. Skorupka A. i wsp.: Niedokrwistość u pacjentów z chorobami przewlekłymi w wieku podeszłym, Nowiny Lekarskie 2007, 76, 2, 110-113.
3. Styszyński A.: Niedokrwistość stanu zapalnegou osób starszych Część I. Znaczenie kliniczne, kluczowa rola hepcydyny w patogenezie. Geriatria 2013; 7: 33-42.
4. Pietrzak B. i wsp.: Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016, tom 1, nr 3.
5. Rosiek A. i wsp.: Obniżone stężenie hemoglobiny jako przyczyna dyskwalifikacji dawców na terenie Polski, Journal of Transfusion Medicine 2009, tom 2, nr 2.
6. Pawlak A. i wsp.: Ocena zawartości żelaza w witaminowo-mineralnych suplementach diety, Bromat. Chem. Toksykol, – XLIX, 2016, 1, str. 23 – 31.

Autor: Agata Soroczyńska, dietetyczka kliniczna i sportowa