Krzepliwość krwi – kiedy i jakie wykonać badania?

Proces krzepnięcia krwi jest mechanizmem, który zapobiega nadmiernemu krwawieniu w trakcie skaleczenia. Krzepnięcie jest ściśle kontrolowane, aby krew nie gęstniała w naczyniach krwionośnych. W przeciwnym wypadku dochodziłoby do blokowania przepływu krwi, co mogłoby uszkadzać najbardziej wrażliwe narządy organizmu. 

Gdy ten proces nie działa prawidłowo, może dochodzić zarówno do niekontrolowanych krwawień, jak i do niebezpiecznych zakrzepów.

Zaburzenia krzepliwości nie zawsze dają wyraźne objawy. Czasem pierwszym sygnałem jest trudne do zatrzymania krwawienie przy niewielkim skaleczeniu, pojawiające się bez przyczyny siniaki albo zakrzep żylny, który wymaga leczenia w warunkach szpitalnych. Dlatego w niektórych sytuacjach lekarz może zlecić badania oceniające, jak funkcjonuje układ krzepnięcia.

W artykule omówimy, kiedy warto wykonać badania krwi pod kątem krzepliwości, jakie testy są najczęściej stosowane i co mogą powiedzieć o stanie zdrowia.

Jakie badania są wykonywane na krzepliwość krwi?

• Morfologia z płytkami (PLT)
• APTT (czas kaolinowo-kefalinowy)
• PT (czas protrombinowy) i INR
• Fibrynogen
• D-dimery
• Agregacja płytek
• Dodatkowe badania: poziom czynników krzepnięcia, białka C i S, antytrombina III, testy genetyczne (np. mutacja Leiden)

Zaburzenia krzepnięcia krwi a morfologia – co można wyczytać z podstawowego badania?

Morfologia to jedno z najczęściej wykonywanych badań krwi. Choć nie służy bezpośrednio do oceny układu krzepnięcia, może dać pierwsze sygnały, że coś jest nie tak. Szczególną uwagę warto zwrócić na liczbę płytek krwi (PLT), ponieważ to one odpowiadają za tworzenie skrzepu w początkowej fazie krwawienia.

Niska liczba płytek (trombocytopenia)

Jeśli liczba płytek w morfologii spada poniżej normy, może to oznaczać:

• choroby autoimmunologiczne, np. plamicę małopłytkową,
• uszkodzenie szpiku (np. w wyniku chemioterapii, infekcji wirusowych, nowotworów),
• nadmierne zużycie płytek przy rozległych stanach zapalnych lub w zespole DIC,
• powikłania po lekach (np. niektórych antybiotykach, heparynie).

Objawy, które mogą towarzyszyć niskiej liczbie płytek, to łatwe powstawanie siniaków, krwawienia z dziąseł, przedłużające się miesiączki czy krwawienia z nosa bez wyraźnej przyczyny.

Podwyższona liczba płytek (trombocytoza)

Z kolei zbyt wysoka liczba płytek krwi może zwiększać ryzyko zakrzepicy. Najczęstsze przyczyny to:

• przewlekłe stany zapalne,
• niedobór żelaza,
• choroby nowotworowe,
• zaburzenia szpiku (np. nadpłytkowość samoistna).

Wysokie PLT nie zawsze wiążą się z objawami, ale u niektórych osób mogą pojawić się bóle głowy, drętwienie kończyn lub problemy z krążeniem.

APTT (czas kaolinowo-kefalinowy)

To badanie pokazuje, jak szybko tworzy się skrzep w tzw. wewnętrznej drodze krzepnięcia.
Wydłużony APTT może świadczyć o niedoborze czynników krzepnięcia, chorobach wątroby, stosowaniu heparyny lub obecności przeciwciał antyfosfolipidowych.
Skrócony APTT bywa oznaką nadkrzepliwości, choć rzadko ma samodzielne znaczenie diagnostyczne.

PT (czas protrombinowy) i INR

Czas protrombinowy ocenia tzw. zewnętrzną drogę krzepnięcia. Wynik wyraża się często w postaci wskaźnika INR.
Badanie to jest szczególnie istotne u osób przyjmujących leki przeciwzakrzepowe, takie jak warfaryna.
Wysoki INR oznacza wolniejsze krzepnięcie i większe ryzyko krwawień, natomiast niski INR może wskazywać na zbyt silną krzepliwość krwi.

Fibrynogen

Fibrynogen to białko osocza, z którego powstaje włóknik – podstawowy składnik skrzepu.
Zbyt niski poziom fibrynogenu może występować przy chorobach wątroby lub w zespole DIC, natomiast wysoki pojawia się przy stanach zapalnych, urazach i infekcjach.

D-dimery

Badanie D-dimerów ocenia, czy w organizmie zachodzi proces rozpadu skrzepów.
Podwyższone wartości świadczą o aktywnym krzepnięciu i mogą występować w zakrzepicy żył głębokich, zatorowości płucnej, po operacjach lub urazach.
Warto pamiętać, że sam wynik dodatni nie potwierdza zakrzepicy – stanowi jedynie sygnał do dalszej diagnostyki.

Liczba płytek krwi (PLT)

To element morfologii, ale ma kluczowe znaczenie dla oceny krzepliwości.
Zbyt mała liczba płytek zwiększa ryzyko krwawień, a zbyt duża – sprzyja powstawaniu zakrzepów.

Dodatkowe badania specjalistyczne

W razie potrzeby lekarz może zlecić:

• oznaczenie poziomu białka C, białka S i antytrombiny III,
• badania genetyczne (np. mutacja czynnika V Leiden, mutacja protrombiny G20210A),
• testy na obecność przeciwciał antyfosfolipidowych.

Te analizy pozwalają wykryć wrodzone lub nabyte skłonności do nadkrzepliwości i są często wykonywane u osób z historią zakrzepicy lub poronień nawracających.

Test stężenia czynnika V

Test stężenia czynnika V, który jest jednym z czynników krzepnięcia, pozwala na zbadanie dokładnej przyczyny zaburzeń krzepliwości. Niedobór tego czynnika może wskazywać na chorobę wątroby i sugeruje dalsze, bardziej dokładne badania.

Interpretacja wyników badań krzepliwości krwi

Wyniki badań krzepnięcia wymagają uważnej analizy. Pojedynczy nieprawidłowy parametr nie zawsze oznacza chorobę. Liczy się cały obraz — objawy, historia chorób, leki, które pacjent przyjmuje, a także inne wyniki laboratoryjne.

Wydłużony APTT

Jeśli czas APTT jest dłuższy niż norma, może to oznaczać:

• niedobór czynników krzepnięcia (np. VIII, IX, XI),
• obecność inhibitorów (np. przeciwciał antyfosfolipidowych),
• stosowanie heparyny niefrakcjonowanej,
• rzadziej: choroby wątroby lub zespół DIC.

Przykład:
Pacjent z nawracającymi krwawieniami z nosa i wydłużonym APTT może mieć hemofilię A lub B, zwłaszcza jeśli są podobne przypadki w rodzinie.

Wydłużony PT / podwyższone INR

Te wyniki świadczą o zaburzeniach w tzw. zewnętrznej drodze krzepnięcia. Częste przyczyny:

• niedobory witaminy K,
• choroby wątroby (gdzie syntetyzowane są czynniki krzepnięcia),
• stosowanie antagonistów witaminy K (np. warfaryny).

Przykład:
U osoby leczonej warfaryną podwyższone INR powyżej 3,5 może oznaczać zwiększone ryzyko krwawień i wymagać zmiany dawki leku.

Podwyższony poziom D-dimerów

Ten wynik świadczy o aktywnym rozpadzie skrzepu — czyli o tym, że w organizmie doszło do procesu krzepnięcia, który został uruchomiony. Przyczyny to m.in.:

• zakrzepica żył głębokich,
• zatorowość płucna,
• duże urazy, operacje, infekcje,
• choroby nowotworowe.

Uwaga:
D-dimery mają dużą czułość, ale niską swoistość — ich podwyższenie nie oznacza jednoznacznie zakrzepicy. U osób po operacji czy w ciąży podwyższony poziom może być fizjologiczny.

Obniżony poziom fibrynogenu

Niski fibrynogen może świadczyć o:

• ciężkim uszkodzeniu wątroby,
• zespole DIC,
• rzadkim wrodzonym niedoborze fibrynogenu.

Z kolei wysoki fibrynogen występuje przy stanie zapalnym, urazach, infekcjach lub w ciąży.

Nieprawidłowa liczba płytek krwi (PLT)

Nadpłytkowość – często występuje po urazach, przy stanach zapalnych, ale może też być objawem choroby mieloproliferacyjnej.

Małopłytkowość (poniżej 150 000/μl) – może oznaczać np. choroby autoimmunologiczne, infekcje wirusowe, powikłania polekowe lub zaburzenia szpiku.

Kiedy zgłosić się do lekarza przy nieprawidłowych wynikach badań krzepliwości?

Nie każdy odchył od normy w badaniach krwi wymaga natychmiastowej interwencji. Czasem nieprawidłowy wynik może być przejściowy – np. po infekcji, zabiegu, przy stosowaniu leków. Warto jednak wiedzieć, w jakich sytuacjach nie warto zwlekać z konsultacją.

Objawy, które powinny skłonić do wizyty u lekarza:

• częste lub trudne do zatamowania krwawienia (np. z nosa, dziąseł),
• łatwe powstawanie siniaków, nawet po niewielkim urazie,
• obfite miesiączki, wydłużony czas krwawienia po skaleczeniach,
• ból i obrzęk kończyny – możliwy objaw zakrzepicy,
• nagła duszność i ból w klatce piersiowej – objawy zatorowości płucnej.

Do kogo zgłosić się z nieprawidłowymi wynikami?

• Lekarz rodzinny – pierwsze miejsce, jeśli nie występują silne objawy. Zleci dalsze badania lub skierowanie.
• Hematolog – specjalista zajmujący się zaburzeniami krzepnięcia, zarówno krwotocznymi, jak i zakrzepowymi.
• Angiolog lub chirurg naczyniowy – przy podejrzeniu zakrzepicy.
• Ginekolog – w przypadku obfitych miesiączek lub problemów z donoszeniem ciąży związanych z nadkrzepliwością.
• Hepatolog – jeśli podejrzewa się, że przyczyną zaburzeń krzepnięcia jest choroba wątroby.

Kiedy warto zrobić badania na krzepliwość krwi?

Badania krzepliwości krwi warto wykonać, gdy pojawiają się niepokojące objawy, takie jak częste krwawienia z nosa, przedłużone miesiączki, łatwe powstawanie siniaków, trudności z gojeniem ran lub skłonność do zakrzepów. Są one także zalecane przed planowanymi operacjami, w trakcie leczenia przeciwzakrzepowego, a także przy podejrzeniu chorób wątroby, niedoborów witaminy K lub zaburzeń hematologicznych. Wskazaniem do badań może być także historia zakrzepicy lub poronień w rodzinie. Krzepliwość kontroluje się również u kobiet w ciąży, osób stosujących hormonalną antykoncepcję oraz u pacjentów z przewlekłymi chorobami zapalnymi.

Podsumowanie

Zaburzenia krzepliwości krwi mogą prowadzić zarówno do nadmiernych krwawień, jak i do groźnych zakrzepów. Podstawowe badania – APTT, PT/INR, fibrynogen, D-dimery i liczba płytek – pozwalają ocenić, czy układ krzepnięcia działa prawidłowo. Nieprawidłowe wyniki wymagają analizy w kontekście objawów, historii chorób i przyjmowanych leków. W razie wątpliwości warto skonsultować się z lekarzem rodzinnym lub hematologiem.

Bibliografia:
Winter WE, Flax SD, Harris NS. Coagulation Testing in the Core Laboratory. Lab Med. 2017 Nov 8;48(4):295-313.
Raber MN. Coagulation Tests. W: Walker HK, Hall WD, Hurst JW. Clinical Methods: The History, Physical, and Laboratory Examinations. 3rd edition. Boston: Butterworths; 1990. Rozdział 157.