Błonnik pokarmowy i jego wpływ na wchłanianie żelaza

Suplementacja żelazem może pomagać w zapobieganiu lub leczeniu niedokrwistości – stanu charakteryzującego się niedoborem zdrowych krwinek i/lub hemoglobiny. Różne produkty mają wpływ na wchłanianie żelaza. Dlatego istotne jest nie tylko przyjmowanie właściwej dawki żelaza, ale także unikanie produktów, które hamują wchłanianie żelaza. Błonnik pokarmowy należy do substancji, które utrudniają wchłanianie żelaza w jelicie poprzez zmniejszenie jego biodostępności dla komórek błony śluzowej. Dlatego, aby zwiększyć wchłanianie żelaza, należy unikać pokarmów bogatych w błonnik. 

Błonnik pokarmowy i jego wpływ na wchłanianie żelaza – czym jest błonnik pokarmowy?

Błonnik jest rodzajem węglowodanu, który znajduje się w produktach pochodzenia roślinnego – zarówno tych przetworzonych jak i w świeżych (głębokie przetworzenie produktu jednak zmniejsza w nim zawartość błonnika). Węglowodan ten występuje w formie trudno rozpuszczalnego w wodzie polimeru. Błonnik nie ulega trawieniu i przemieszcza się w dół przewodu pokarmowego wraz z resztą spożytego jedzenia. W jelicie dochodzi do rozkładu błonnika przy udziale mikrobiomu ludzkiego. Żyjące na błonie śluzowej bakterie wydzielają enzymy, które mogą ciąć błonnik na mniejsze jednostki możliwe do zmetabolizowani przez komórki ludzkie i/lub bakteryjne. Proces ten jest jednak czasochłonny i przez zdecydowaną większość trwania trawienia błonnik oddziałuje na inne substancje pokarmowe. Pomimo częściowo negatywnego wpływu błonnika na wchłanianie żelaza i substancji odżywczych, nie możemy zrezygnować z jego obecności w diecie. Błonnik wspiera on nie tylko rozwój istotnej populacji bakterii, ale także jest substratem do produkcji związków bezpośrednio odżywiających komórki jelita (np. krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych).

Jakie produkty pokarmowe są bogate w błonnik?

Produkty bogate w błonnik to przede wszystkim produkty pełnoziarniste, ale też świeże warzywa i owoce, fasola i inne rośliny strączkowe, nasiona i orzechy. Bliższe przyjrzenie się tematowi pozwala jednak zauważyć, że błonnik błonnikowi nierówny. Rośliny strączkowe, orzechy i jadalne skórki warzyw i owoców zawierają dużo błonnika rozpuszczalnego – krótszego polimeru, który w kontakcie z wodą tworzy gęsty żel. Błonnik nierozpuszczalny – na skutek swojej trochę odmiennej budowy chemicznej – dużo trudniej wiąże się z wodą. Obecny jest szczególnie w otrębach i produktach pełnoziarnistych. Podstawową zaletą błonnika nierozpuszczalnego jest pobudzanie przez niego ruchu jelita (tzw. perystaltyki jelita).

Błonnik ma negatywny wpływ na wchłanianie żelaza

Dlaczego błonnik ma wpływ na wchłanianie żelaza? Rozpuszczalna frakcja błonnika pokarmowego po wchłonięciu wody i napęcznieniu zachowuje się jak gąbka. Pod względem supramolekularnym struktura ta ma bardzo duże pole powierzchni w stosunku do całkowitej objętości. Na skutek tego błonnik może pochłaniać inne elementy obecne w pokarmie – witaminy, sole mineralne itp. Pochłanianie to tym bardziej intensywne im słabiej rozpuszczalny jest dany związek. Jony srebra charakteryzują się właśnie niska rozpuszczalnością – jony Fe²⁺ mogą ulegać spontanicznemu, nieenzymatycznemu utlenieniu (np. na skutek odziaływania z konserwantami) do jonów Fe³, które łatwo wytrącają się w środowisku wodnym.

Czy tylko błonnik ma wpływ na wchłanianie żelaza?

Błonnik pokarmowy nie jest jedyna substancją obecną w produktach pochodzenia roślinnego, która obniża biodostępność żelaza. Wśród pozostałych substancji, które mają wpływ wpływ na wchłanianie żelaza, możemy wymienić:

– kwas fitynowy – substancję obecna szczególnie w nasionach, pełni rolę „magazynu” fosforu dla kiełkującej rośliny
– polifenole – antyoksydanty obecne głównie w „ciemnych owocach” (jagody, czerwone winogrona, czarne porzeczki), w nadmiarze wymiatają żelazo z jelita
– taniny – substancje obecne w herbacie, odpowiadają za jej charakterystyczny, lekko cierpki smak i brązowy kolor